Arabuluculuk; bir özel hukuk uyuşmazlığının tarafı olan kişilerin, özgür iradeleriyle seçtikleri tarafsız ve uzman bir üçüncü kişinin (arabulucu) hakemliğinde, dava açılmadan önce veya dava açıldıktan sonra başvurdukları bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Arabuluculuk, uyuşmazlığın mahkeme dışı, hızlı ve kesin bir şekilde çözülmesini amaçlayan bir usul hukuku kurumudur.
Bununla birlikte çözümün gerçekleşmediği her durumda tarafların mahkemeye başvurma hakkı bakidir. Uyuşmazlık yaşayan taraflar arabuluculukta, yargılamanın katı ve kısıtlı usul kurallarından daha esnek bir alana sahiptir. Mahkemelerin yer, zaman ve süreler bakımından getirdiği usulü kısıtlamalar olmaz. Arabuluculuk sürecine ilişkin izlenecek usulü taraflar, yapacakları anlaşma ile serbestçe ve kendi koşullarına elverişli olarak düzenleyebilir.
Bu esneklik sadece usul açısından değil uyuşmazlığın çözümüne dair seçenekler açısından da geçerlidir. Zira arabuluculuk sürecinde taraflar yasanın getirdiği sınırlı seçeneklerin dışında kendi gereksinimlerini karşılayan bir çözüm üzerinde anlaşabilir. Özetle arabuluculuk, tarafların uyuşmazlıklarının çözümüne ilişkin bir anlaşmaya varmalarını hedefler. Bu hedefe ulaşabilmek uzman eğitimi almış arabulucunun kolaylaştırıcılığında, yine taraflarca gerçekleştirilmektedir.
Arabuluculuk, “zorunlu arabuluculuk” ve “ihtiyari arabuluculuk” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır:
- Zorunlu Arabuluculuk: Bazı uyuşmazlıklar için mahkemeye dava açmadan önce arabulucuya gitme zorunluluğu vardır. Zorunlu arabuluculuk, bu uyuşmazlıklar açısından dava şartıdır. Yani, arabulucuya gitmeden açılan dava, dava şartı yokluğu nedeniyle reddedilir. Ticari davalar ve iş davalarına konu olan bazı talepler (kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, fazla mesai ücreti, maaşlar vb.) zorunlu arabuluculuk kapsamına alınmıştır.
- İhtiyari Arabuluculuk: İhtiyari arabuluculuk, tarafların bir arabulucuya gitme zorunluluğu olmadığı halde uyuşmazlığın çözümü için dava açmadan önce arabulucuya başvurmayı tercih etmesidir. Taraflar üzerinde tasarruf edebilecekleri her türlü özel hukuk uyuşmazlığıyla ilgili ihtiyari arabuluculuk yoluna başvurabilir.